Сабабҳои муноқиша
Русия ва Тоҷикистон солҳои тӯлонӣ дар соҳаи муҳоҷират ҳамкорӣ доранд: ҳамасола миллионҳо шаҳрвандони Тоҷикистон дар Русия кор мекунанд ва маблағҳои интиқолии муҳоҷирон то чоряки маҷмӯи маҳсулоти дохилии кишвари моро ташкил медиҳад. Сиёсати муҳоҷиратии Русия бо назардошти манфиатҳои шаҳрвандони Русия ва бо мақсади фароҳам сохтани шароити хуб барои муҳоҷирон давра ба давра такмил дода мешавад. Русия пайваста қонунҳои марбут ба муҳоҷиратро нав мекунад, шароити будубош дар ин кишварро соддатар мегардонад, масъалаҳои гирифтани патент ва тамдиди он низ аз нав дида баромада мешавад, курсҳои омӯзишӣ барои муҳоҷирон баргузор карда шуда ва ҳамчунин, ба масъалаи пешгирии ҳуқуқвайронкуниҳои гуногун таваҷҷуҳи зиёд зоҳир карда мешавад.
Воқеан, муҳоҷирон на ҳама вақт қонунҳои кишвари иқомати худро риоя мекунанд. Дар яке аз шаҳрҳои вилояти Маскав сокинон ба президенти Русия Владимир Путин муроҷиатнома навиштаанд, ки дар он аз мунтазам нақз шудани тартиботи қонунгузорӣ аз ҷониби муҳоҷирон шикоят карда мешавад, аз ҷумла тиҷорати ғайриқонунии муҳоҷирон, иқомати шумори зиёди муҳоҷирон дар як манзил, ки ҳаракати нақлиёт ва дигар қоидаҳоро риоя намекунанд, оварда шудааст. Пас аз ин муроҷиатнома дар саросари Русия тафтиш ва назорати қонунгузории муҳоҷират пурзӯр карда шуда, дар натиҷаи тафтишҳо беш аз 1,5 ҳазор нафар муҳоҷир боздошт шуданд, ки ҳамаи онҳо ғайриқонунӣ кору иқомат доштанд.
Масъалаҳои муҳоҷират раванди дутарафа аст, ки дар он бисёр чиз на танҳо аз қонунгузории кишвари иқоматкунанда, балки аз худи муҳоҷирон ва тарзи рафтори онҳо вобаста аст. Пас аз ҳодисаҳои ошкоршуда вазири корҳои хориҷаи Тоҷикистон Сироҷиддин Муҳриддин қайд намуд, ки ҳарду кишвар барои ҷилавгирӣ аз ҳолатҳои муноқиша ва қонуншикании шаҳрвандони Тоҷикистон дар қаламрави Русия дар чаҳорчӯби қонунгузории амалкунанда бештар ҳамкорӣ хоҳанд кард.
Аммо ин ҳолат танҳо нест, ки дар он муҳоҷирон даст дошта бошанд. Махсусан, вақтҳои охир дар расонаҳо бештар маълумотҳо дар бораи задухӯрдҳои оммавии муҳоҷирон аз кишварҳои гуногун, аз ҷумла аз Тоҷикистон, ки боиси ранҷу азоб ва ҳатто ҳалокати шаҳрвандон мегарданд, ба нашр мерасанд. Ҳар як муҳоҷир дар Русия бояд бо масъулият ва эҳтиром нисбат ба талаботҳои ин кишвар кору зиндагӣ кунад.
Ин на танҳо ба муҳоҷирони корӣ, балки ба донишҷӯён низ тааллуқ дорад. Чанде пеш маълумоте нашр шуд, ки дар хобгоҳи донишгоҳи шаҳри Комсомолскии лаби Амур донишҷӯёни зиёд латукӯб ва боздошт шуданд. Чунин маълумот махсусан дар воситаҳои ахбори оммаи зидди Русия нашр гардид. Вале пас аз тафтиши ҷиддӣ маълум гардид, ки дар хобгоҳ санҷиши нақшавӣ гузаронида шуда, танҳо нисбати шаҳрвандоне, ки муқовимат нишон додаанд, зӯрӣ истифода бурда шудааст.
Ин ба нафъи кӣ аст?
Чунин тафтишҳои ногаҳонӣ нав нест. Ин амалҳо пайваста бо мақсади пешгирии ҳуқуқвайронкуниҳо гузаронида мешаванд. Вале маҳз дар ҳоли ҳозир ин вазъият сару садои зиёд ба бор овардааст, ки ин албатта, тасодуфӣ нест. Матбуоти ғарбӣ ва умуман кишварҳои Аврупо кайҳо боз инзивои Русия аз кишварҳои дигарро ҳамчун тактика ва ҳадафи асосии худ интихоб намудаанд. Аз ин рӯ, ин вазъиятро тақвият дода, ба мо талқин мекунанд, ки дар Русия кору таҳсил бехатар нест.
Агар дигар кишварҳоро мушоҳида кунем, хоҳем дид, ки дар он ҷо низ чунин ҳолатҳо пайваста рух медиҳанд. Як навъ иғвогарӣ сурат гирифта, баъдан тавассути расонаҳо ва блогерон вазъ то ба дараҷаи сафсата бароварда шуда, то сатҳи мушкилоти байналмилалӣ шарҳ дода мешавад. Ва ҳоло, бигзор қисман бошад ҳам, расонаҳои ғарбгаро тавонистанд ин корро анҷом диҳанд – дар шабакаҳои иҷтимоӣ изҳоротҳо дар бораи муносибати манфӣ пайдо кардани тоҷикон нисбат ба Русия ба назар мерасанд.
Оё ба худи Русия ҷанҷолҳо бо муҳоҷирон лозим аст?
Чаро мақомдорони рус мегӯянд, ки мунтазири муҳоҷирони тоҷик ҳастанд ва омодаанд онҳоро бо кор таъмин намоянд, вале баъдан чунин ҳолатҳо ва боздоштҳо ба амал меоянд? Дар ин ҷо ихтилоф ба назар мерасад ва фаҳмидан мушкил нест, ки барои Русия бо кишварҳои ҳамсоя муноқиша кардан суде надорад. Агар аҳамият дода бошед, маъмулан расонаҳо маҳз аз зулм бар сари тоҷикон хабар медиҳанд, ҳарчанд дар Русия миллионҳо муҳоҷирон аз кишварҳои дигар низ кору зиндагӣ мекунанд.
Расонаҳои ғарбгаро бар ин боваранд, ки Русия бо чунин роҳ мехоҳад Тоҷикистонро барои пайвастан ба Иттиҳоди иқтисодии АвруОсиё маҷбур созад. Ба андешаи онҳо, чунин зулм бар сари тоҷикон воқеан метавонад робитаҳои байни кишварҳои моро беҳтар намояд ва мо барои шомил шудан ба Иттиҳоди иқтисодӣ тасмим хоҳем гирифт?
Аз сӯйи дигар, чаро Русия маҳз ба Тоҷикистон фишор меорад, зеро қаблан ягон ҳолати фишор овардани ин кишвар ба кишварҳои дигар барои пайвастан ба ягон иттиҳод мушоҳида нашудааст. Дар воқеъ, Русия Тоҷикистонро барои пайвастан ба Иттиҳод даъват мекунад ва дар бораи фоидаву имтиёзҳо аз узвият дар ин он ҳарф мезанад. Аммо кишвари мо дар мавриди ин масъала бо ихтиёри худ тасмим хоҳад гирифт.
Мавзӯи дигари дӯстдоштаи Аврупо дар мавриди муҳоҷирон – ин фиристодани онҳо ба минтақаҳои ҷанг бо Украина аст. Вале қонунгузории Русия иштироки иҷбории хориҷиёнро дар ҳама гуна даргириҳои мусаллаҳона манъ мекунад.
Назари коршинос
Коршиноси масъалаҳои Осиёи Марказӣ, сармуҳаррири маҷаллаи «Иқтисодчӣ» Фаридун Усмонов бар ин бовар аст, ки дар вазъи имрӯзаи муҳоҷирон ҳиссаи зиёди масъулият бар дӯши расонаҳост: «Вақтҳои охир расонаҳо пайваста маълумот дар бораи боздошти муҳоҷирон ё донишҷӯёни тоҷикро нашр мекунанд. Лекин як фикр кунед, шумори умумии муҳоҷирони тоҷик дар Русия беш аз 1 миллион нафарро ташкил медиҳад. Аз ин рӯ, чунин боздоштҳоро метавон як ҳолати алоҳида номид, ки дар омади гап, асосан ба ҳуқуқвайронкуниҳои ҷиноӣ ва маъмурии муҳоҷирон иртибот дорад. Дар заминаи теъдоди зиёди муҳоҷирон ва ҳолатҳои алоҳидаи боздошт дар расонаҳо, бо вуҷуди мисолҳои зиёди мусбат, танҳо маълумотҳои манфӣ нашр карда мешаванд.
Тавре мебинем, расонаҳои Тоҷикистон вазъ дар атрофи боздошти муҳоҷиронро тезу тунд мекунанд, расонаҳои Русия бошанд ба он ишора мекунанд, ки ин қонуншиканиҳоро маҳз тоҷикон содир менамоянд. Ин ҳама боиси ба вуҷуд омадани муаммоҳо ва нофаҳмиҳо дар байни кишварҳои мо мегардад.
Ба таври объективӣ, саҳми муҳоҷирони меҳнатӣ дар иқтисодиёти Русия хеле зиёд аст. Дар як сол ба ҳисоби миёна ҳудуди 1 миллион нафар аз Тоҷикистон ба Русия сафар мекунанд ва дар он ҷо бояд ҳатман патент ба даст оранд. Як патент ҳудуди 6 ҳазор рубл арзиш дорад. Пас агар ҳисоб кунем, Русия дар як сол аз ҳисоби патенти муҳоҷирон ҳудуди 72 миллиард рубл фоида ба даст меорад. Ғайр аз ин, муҳоҷирон барои иҷораи манзил, хӯрок, нақлиёт ва ғайра харҷ мекунанд. Тибқи ҳисобҳои гуногун, то соли 2020 ҳудуди 50 дарсади даромади муҳоҷирон дар дохили худи Русия боқӣ монда, 50 фоизи боқимондааш ба ватанашон фиристода мешуд. Дар охири соли 2022 ин нишондиҳанда то 25% поин рафт, ки ин маънои онро дорад, муҳоҷирони тоҷик ва умуман дигар муҳоҷирони меҳнатӣ дар рушди иқтисодиёти Русия бевосита саҳм мегузоранд.
Аз рӯи натиҷаҳои соли гузашта сатҳи бекорӣ дар Русия то 37% коҳиш ёфт, ки ин нишондиҳандаи аз ҳама поёнтарин дар 30 соли охир ба ҳисоб меравад. Ҳамин тариқ, муҳоҷирони меҳнатие, ки ба Русия мераванд, барои мардуми рус рақиб нестанд, балки баръакс, ҷойҳои холиро пур мекунанд ва камбуди захираҳои меҳнатиро рӯйпӯш менамоянд».
Дар ин ҳол савол дар мавриди он, ки чаро Русия бояд бо ҳамсоя ва иттифоқчии худ муноқиша кунад, ҳамоно муҳим боқӣ мемонад. Ҳамкорӣ бо Тоҷикистон барои Федератсияи Русия аз ҳар ҷиҳат судманд аст, махсусан дар замоне, ки дастгирии кишварҳои дӯст хеле муҳим ба шумор равад.
Далели дигаре, ки расонаҳои ғарбгаро пеш меоранд, ин аст, ки гӯё муҳоҷирони тоҷик аз рӯи хусусияти миллӣ мавриди озор қарор мегиранд. Дар ин бора Фаридун Усмонов мегӯяд: «Дар Русия масъалаи мансубияти миллӣ аз ҷониби давлат хеле ҷиддӣ танзим карда шуда ва барои ҷилавгирӣ аз ташаннуҷи қавмӣ чораҳои зарурӣ андешида мешаванд. Зеро худи Русия кишвари сермиллатест, ки дар қаламрави он зиёда аз 100 халқият зиндагӣ мекунанд. Аз ин рӯ, дар мавриди он, ки дар ин боздоштҳо сабабҳои миллӣ ҷой доранд, саволе ба миён намеояд. Баръакс, метавон гуфт, ки вақтҳои охир муносибат ба муҳоҷирон дар ҷомеаи рус беҳтар шудааст.
Нерӯҳои мухолиф ба сиёсати зидди муҳоҷират дахолат мекунанд, аз ҷумла дар суханрониҳои Михаил Прохоров ё Алексей Навалний чунин андешаҳо пайваста мушоҳида мешавад. Маҳз чунин изҳоротҳои муҳоҷиратӣ дар матнҳои расонаҳои ба ИМА ва Аврупо тааллуқдошта, аз қабили «Ведомости», «Коммерсант» ва ғайра садо медиҳанд. Сиёсати либералӣ ҳамеша масъалаҳои зидди муҳоҷиратиро дар бар мегирад, ки на танҳо ба муҳоҷирони тоҷик, балки ба муҳоҷирон аз кишварҳои дигар низ тааллуқ дорад».
Маълумоти воқеӣ
Оё воқеан вазъи муҳоҷирон дар Русия бад шудааст? Тавре мо аллакай муайян кардем, муҳоҷирони меҳнатӣ ҷузъи муҳимми ҳам иқтисодиёт ва ҳам ҷомеаи Русия ба шумор мераванд. Ба масъалаҳои муҳоҷират дар Русия таваҷҷуҳи зиёд дода мешавад, махсусан бо назардошти он, ки қонунгузорӣ ба манфиати ҳарду кишвар бошад.
Ин ба қарор дар бораи содда кардани расмиёти маъмурӣ низ тааллуқ дорад. Соли 2022 дар Душанбе филиали Маркази бисёрсоҳавии (сершуғли) муҳоҷиратии Маскав ифтитоҳ гардид, ки дар он шаҳрвандони Тоҷикистонро барои кӯчидан ба Русия омода мекунанд. Дар Марказ барои таҳсил шароит муҳайё карда шудааст ва ҳар кас метавонад барои донистани забони русӣ имтиҳон супорад, бо ҷойҳои холии корӣ шинос шавад, корфарморо интихоб кунад, барои ба расмият даровардани патент ва дигар ҳуҷҷатҳои зарурӣ муроҷиат намояд ва ҳатто чиптаҳои ҳавопаймо бихарад.
Айни ҳол замимаи мобилӣ барои муҳоҷирон низ таҳия шуда истодааст, ки дар он тамоми маълумоти зарурӣ дарҷ хоҳад шуд.
Омбудсмени тиҷоратии Русия Борис Титов пешниҳод кард, ки шароити будубоши муҳоҷирони меҳнатӣ дар Русия содда карда шавад, муҳлати патенти корӣ аз як сол то се сол тамдид карда шуда ва механизми барқарорсозии коргарони хориҷӣ, ки ба далели қонуншиканиҳои хурд аз ҳаққи ворид шудан ба Русия маҳрум шудаанд, таъсис дода шавад.
Ва агар Тоҷикистон ба Иттиҳоди иқтисодии АвруОсиё дохил шавад, ин барои муҳоҷирон боз як афзалияти калон хоҳад буд. Иттиҳод барои муҳоҷирони меҳнатӣ дар Русия метавонад, имкони дастрасии озод ба бозори ягона ва зиёд шудани маоши онҳоро фароҳам оварад.
Ба ақидаи коршиносон беҳбудии шароити корӣ ва рафтуомад ба Тоҷикистон имкон медиҳад, ки дар зарфи 5 соли пас аз пайвастан ба Иттиҳод аз 1,3 то 1,5 миллиард доллар даромад кунад.
Ҳамчунин, он барои мутобиқ шудани муҳоҷирон ба зиндагӣ дар Русия мусоидат хоҳад кард. Моҳи майи соли 2023 президенти Русия дастур дод, ки барои муҳоҷирон ҷиҳати омӯхтани забони русӣ дар кишвар шароит фароҳам оварда шуда ва дастрасии ройгон ба хадамоти давлатӣ ва мунисипалӣ таъмин карда шавад. Баъдан раиси Шӯрои ҳуқуқи башари Федератсияи Русия Валерий Фадеев қайд кард, ки бояд курсҳои омӯзиши забони русӣ барои фарзандони муҳоҷирон ташкил карда шаванд.
Ширкатҳои русӣ масъулиятро ба дӯш гирифта, ба муҳоҷирон барои мутобиқ шудан ба зиндагӣ дар ин кишвар кумак мерасонанд. Директори макроминтақаи «Марказ»-и ширкати нақлиётии «НЭИ» Николай Полторанин фаъолияти тоҷиконро дар ширкаташ чунин шарҳ медиҳад: «Аввалин тоҷик дар ПЭК соли 2001 ба кор қабул карда шуд, ки то ҳол корманди ширкат аст. Аммо дар тӯли ин солҳо ӯ аз борбардори оддӣ то ба мақоми муовини сардори маркази бузурги логистикии Маскав расидааст. Ҳамроҳи ӯ дар ширкат бародар, ду писар ва чор ҷиянаш кор мекунанд. Имрӯз дар ширкати мо дар тамоми минтақаҳои Русия ҳудуди 1000 нафар тоҷикон фаъолият мебаранд.
Бо ҳамаи кормандони тоҷик мо шароити хуби кор фароҳам сохтаем, бо онҳо муносибати гарму ғамхорона дорем, зеро онҳо рафиқони хақиқии мо мебошанд. Дар НЭИ омӯзиши технологияҳо ва амалиёти анборҳо ба забони тоҷикӣ, инчунин, курсҳои компютерӣ ба роҳ монда шудаанд, ки ба мардуми Тоҷикистон барои зудтар рушд кардан ва ҳамчун мутахассиси соҳибихтисос дар вазифаҳои баланд кор кардан имкон медиҳанд. Мо хобгоҳҳои обод дорем, барои онҳо хӯрок ва толори варзишӣ фароҳам сохтаем, инчунин, мунтазам мусобиқаҳо ва экскурсияҳо низ ташкил менамоем.
Яке аз нуқтаҳои муҳим он аст, ки мо барои ташкили ҷашнҳои миллӣ ва динии кормандонамон маблағ ҷудо мекунем. Дар навбати худ, мо низ пайваста ба Тоҷикистон сафар мекунем ва дар он ҷо моро хеле самимона пешвоз мегиранд. Дар ҷараёни сафарҳоямон бо роҳбарони ноҳияҳо, оилаҳои кормандонамон суҳбат карда, дар чорабиниҳои муҳимми тоҷикон, махсусан дар тӯйҳо ширкат меварзем. Инчунин, мактабҳоро таъмир мекунем, китобхонаҳоро бо китоб ва синфхонаҳоро бо техникаи компютерӣ таъмин менамоем».
Бозорҳои дигар
Азбаски расонаҳои ғарбӣ фаъолона масъалаҳои зидди муҳоҷиратии марбут ба Русияро таблиғ мекунанд, оё барои ҳамаи ин муҳоҷирон роҳи дигаре вуҷуд дорад: оё онҳо бозори Русияро бо бозорҳои дигари аврупоӣ иваз карда метавонанд?
Ҳоло барои муҳоҷирон кор дар Русия як мактаби ҳақиқии касбӣ аст. Онҳо ба Ватан баргашта, асоси синфи миёнаро ташкил медиҳанд, ки иқтисодиёти кишвар ба он такя мекунад.
Коршинос Фаридун Усмонов бар ин назар аст, ки бозорҳои аврупоӣ ва амрикоӣ барои муҳоҷирони тоҷик наметавонанд, алтернатива шаванд. “Ин бозорҳо ба рӯи шаҳрвандони мо бастааст ва пайдо кардани кор дар он ҷо қариб ки ғайриимкон мебошад. Мисолҳои он, ки шаҳрвандони мо тавонистанд ба кишварҳои Аврупо рафта, дар он ҷо кору фаъолият кунанд, хеле каманд. Иттиҳоди Аврупо ва ИМА аллакай дар марҳилаи аввал шаҳрвандони моро аз байн мебаранд. Аксар вақт онҳо ҳатто раводид гирифта наметавонанд. Аз ҳамаи сафоратхонаҳо дар Тоҷикистон танҳо сафорати Олмон метавонад, раводиди «Шенген» диҳад. Ва мисолҳое ҳастанд, ки ин сафоратхона барои шаҳрвандони мо ҳатто дар дарёфти раводиди оддии сайёҳӣ ё раводид барои сафарҳои корӣ мушкилот эҷод мекунад.
Гирифтани раводиди корӣ бо имкони кор дар Аврупо вазифаи боз ҳам мушкилтар аст. Зимнан, Тоҷикистон низоми раводид барои муҳоҷирон аз Иттиҳодияи Аврупоро содда кардааст, ки мутаассифона, он ба таври якҷониба сурат гирифт. Гирифтани раводид ба Аврупо барои шаҳрвандони Тоҷикистон ҳанӯзам мушкил боқӣ мемонад.
Онҳо байни шаҳрвандони Лаҳистон, Испания, Фаронса ва шаҳрвандони кишварҳои Осиёи Марказӣ фарқ мегузоранд. Пас аз он ки Тоҷикистон раванди дарёфти раводид барои шаҳрвандони Иттиҳоди Аврупоро ба таври якҷониба содда кард, ба вуруди сайёҳони онҳо ба кишвари мо мусоидат нанамуд. Аммо, азбаски мо барои сокинони аврупоӣ имтиёз медиҳем, ҳақ дорем, ки аз онҳо нисбат ба шаҳрвандони худ иқдомоти ҷавобӣ интизор шавем. Ин метавонад соддагардонии раванди гирифтани раводид ё ҷудо кардани квотаҳо барои кор бошад. Аммо то ҳол дар ин бора ягон гапе нест. Ман шубҳа дорам, ки дар ояндаи наздик бозори Аврупо барои Тоҷикистон боз шавад.
Фикр мекунам, ки Русия ва Қазоқистон барои мо ҳамчун бозорҳои афзалиятнок боқӣ хоҳанд монд, зеро шаҳрвандони мо метавонанд озодона ба ин кишварҳо сафар карда, кору фаъолияти қонунӣ кунанд».
Дар семоҳаи аввали соли ҷорӣ беш аз 100 ҳазор шаҳрванди хориҷӣ шиносномаи шаҳрвандии Русияро дарёфт карданд, ки аксари онҳо зодагони Тоҷикистонанд.
Муҳоҷирон дар Русия маоши муносиб мегиранд, ки аз маоши миёна дар Тоҷикистон чанд маротиба бештар аст. Дар оғози соли 2023 маоши муҳоҷирон дар Русия ба ин нишондод барои русҳои бумӣ баробар шуд.
Ғарб аз мавзӯи муҳоҷират танҳо барои вайрон кардани равобити Русия ва Тоҷикистон истифода мекунад. Сафирони Амрико ба кишварҳои Осиёи Марказӣ бо таҳримҳо таҳдид мекунанд, дар ҳоле ки Русия барои 1 миллион шаҳрвандони мо ҷои кор ва шароит фароҳам меоварад ва бар ивази ин танҳо риояю эҳтироми қонунҳои Русия ва одобу ахлоқи оддиро интизор аст.
