Гуногунқавмӣ асоси муттаҳидии чамъият мебошад, ки муносибатҳои дохили мамлакат ва байни кишварҳои дӯстро дарбар мегирад. Ғарб ҳар гуна баҳона меҷӯяд, то миёни мардуми Тоҷикистону Русия тафриқа андозад. Вале мо набояд ба ин ҳама роҳ диҳем ва шарикии стратегии кишварҳоямонро зери шӯбҳа гузорем.
Роҳи муттаҳидшавӣ
Русия ва Тоҷикистонро таърих бо ҳам мепайвандад. Аҷдодони мо замоне дар як сохти сиёсӣ зиндагӣ карда, якҷо иншоотҳои азимро бунёд карданд ва ҷумҳуриҳоро обод намуданд. Ҳоло гарчӣ дар кишварҳои гуногун зиндагӣ мекунем, аммо дӯстии халқҳои Тоҷикистон ва Русия ҳанӯз побарҷост. Ҳарду кишвар узви СААД, СҲШ, ИДМ мебошанд. Миёни кишварҳо савдои мутақобила густариш ёфта, вобастагии он аз доллар низ торафт коҳиш меёбад.
Аврупо саъй дорад фазои умумии мутамаддини Русия ва Тоҷикистонро вайрон кунад ва тафсирҳои муқобили таърихи ду кишвар ва тасаввурот дар бораи Русияро ҳамчун як кишвари мустамликадори минтақаи Осиёи Марказӣ дар гузашта ва имрӯз таҳмил менамояд. Сарфи назар аз он, ки Русияи подшоҳӣ давлати мустамликадор буд, муносибати он бо мустамликаҳояш (агар чунин гуфтан мумкин бошад), тамоман дигар буд. Дар тӯли асрҳо, Англия аз ҳисоби Ҳиндустон зиндагӣ мекард ва аз ин кишвар захираҳои зиёдеро берун мекашид. Дар ҳоле ки Русия ба кишварҳои зертобеаш фақат сармоягузорӣ мекард. Масалан, аввалин коре, ки Русия дар асри XIX пас аз ба Осиё омаданаш, аз ҷумла дар қаламрави Тоҷикистони муосир анҷом дод, ин барҳам додани ғуломдорӣ буд, яъне тамоми ғуломонро озод сохт. Давраи советӣ тафаккури мустамликавиро, ки пас аз режими подшоҳӣ боқӣ монда буд, ба куллӣ тағйир дод: акнун кишварҳои ИҶШС иттифоқчиёни баробарҳуқуқ ва дӯстони Русия гардиданд. Пас аз пош хӯрдани Иттиҳоди Шӯравӣ давлатҳои пасошӯравӣ новобаста аз мустақил шуданашон аз Русия пайваста кумаки бародарона дарёфт менамуданд.
Ниёз Мирзоев, сиёсатшинос, устоди кафедраи муносибатҳои байналхалқии Донишгоҳи миллии Тоҷикистон дар мавриди муқовимат ба фишорҳои Ғарб дидгоҳи хоси худро дорад: «Чаро дар шароити муосир тамоми кишварҳои ИДМ пас аз 30 соли будубоши якҷоя дар як фазо, пули ягона эҷод намекунанд? Ин барои мардум, ширкатҳо ва умуман кишварҳо осонтар ва қулайтар хоҳад буд. Гузариш ба ҳисоббаробаркуниҳои мутақобила бо асъори миллӣ кофӣ нест, хуб мешуд пули ягона ҷорӣ кунем (истифода барем), ки бигзор он рубли русӣ бошад.
Фикр мекунам, ҳамаи кишварҳои узви ИДМ бояд ба СААД шомил шаванд, зеро ин тақозои замон аст. Кишварҳои ИДМ барои муқовимат ба чолишҳои замони муосир ҳам аз ҷониби иттиҳоди Атлантикаи Ғарбӣ ва ҳам аз ҷониби радикализми исломӣ, махсусан Афғонистон бояд бештар ҳамгиро шаванд.
10 сол пеш зарурат ба ин набуд. Ҳоло бошад, ба Украина на танҳо аъзоёни НАТО, балки дигар давлатҳо низ ёрӣ мерасонанд — онҳо Украинаро бо яроқ ва ҷанговарон таъмин месозанд. Вақте Русия дар чунин ҳолат аст, чаро ҳамраъйӣ нишон надиҳем, чаро кишварҳои ИДМ воқеан аз Русия пуштибонӣ намекунанд? Шояд суханҳоям хеле эҳсосотӣ бошанд, вале ман бо нони русӣ калон шудам ва бо дард дарк мекунам, вақте мегӯянд: «мо бо Русия ҳастем», вале дар вақти зарурӣ на аз ҷиҳати моддӣ ва маънавӣ кумак намекунанд. Бо вуҷуди ин, ман сад фоиз боварӣ дорам, ки Русия пирӯз хоҳад шуд.
Медонам, ки бисёре аз халқҳои ҷаҳон Русияро аз таҳи дил ҷонибдорӣ мекунанд, вале на ҳама инро ошкоро эътироф карда метавонанд. Эрон, Ҳиндустон, Чин дарк мекунанд, ки Амрико ба хотири пешбурди манфиатҳои геополитикии худ дар Украина чунин вазъро эҷод кард. Вазифаи Иёлоти Муттаҳидаи Амрико – тавассути Украина заиф гардонидани нерӯи Русия аст. Зеро Русия ва Чин оҳиста-оҳиста Амрикоро аз бозори ҷаҳонӣ берун мекунанд. Бо вуҷуди ин, Русия як кишвари пурқудрату тавоно аст ва мағлуб нахоҳад шуд”.
Кумак дар лаҳзаҳои душвор
Яке аз давраҳои муҳимми кумаки Русия ба Тоҷикистони соҳибистиқлол ин давраи ҷанги шаҳрвандӣ аст. Соли 1991 пас аз пошхӯрии Иттиҳоди Шӯравӣ Тоҷикистон давлати соҳибистиқлол шуд. Аммо солҳои 1990-ум дар кишвар ҷанги шаҳрвандӣ сар зад, ки боиси талафоти зиёди аҳолӣ ва иқтисодӣ гардид. Русия дар он давра ба Тоҷикистон кумаки зиёд намуд. Масалан, барои ҳифзи сулҳу субот ба кишвар нерӯҳои созандаи сулҳ фиристода шуданд. Марзбонони рус дар марзи Афғонистон ҷангҷӯён ва радикалҳоро боздошта, истиқлолияти Тоҷикистонро ҳимоят мекарданд.
Соли 1993 барои сарҳадбонон соли мушкилтарин ба ҳисоб мерафт. Мо муҳорибаи хунини Заставаи 12-умро дар хотир дорем, ки 48 низомии рус ҳамлаҳои 250 ҷангҷӯро давоми беш аз 11 соат зада гардонданд – дар натиҷа 25 марзбони рус ва ҳудуди 70 ҳамлагар кушта шуданд. Аз соли 1992 то 2005 марзбонони рус дар Тоҷикистон беш аз 3000 вайронкорро боздошт карда, 15000 кӯшиши убури марзиро пешгирӣ карданд ва дар ин муҳориба 161 марзбони рус кушта шуданд.
Имрӯз Русия ва Тоҷикистон дар бахшҳои мухталиф, аз ҷумла дар бахшҳои иқтисодиёт, энергетика, нақлиёт ва фарҳанг равобити дӯстона ва ҳамкории мутақобила доранд. Русия ҳамчунин, яке аз бузургтарин шарикони Тоҷикистон дар соҳаи амният ва дифоъ ба шумор меравад, ки дар мубориза бо терроризм ва маводи мухаддир низ ҳамкорӣ дорад. Ва Тоҷикистон инро ҳамеша дар хотир дорад. Имрӯз дар Тоҷикистон ҳисси русбадбинӣ ва афкори зиддирусӣ вуҷуд надорад, ба собиқадорони Ҷанги Бузурги Ватанӣ эҳтиром доранд, ки Шӯрои ҷанговарони интернатсионалист амал мекунад. Дар кишвар ягон кӯшишҳои вайрон кардани ёдгориҳои ҷангӣ низ дида намешавад.
Стратегияи нави ИМА
Иёлоти Муттаҳидаи Амрико қариб тамоми корпуси дипломатиро дар Осиёи Марказӣ иваз кард, то ки барномаи ҷудо сохтани кишварҳои минтақа аз Русияро фаъолона пешбарӣ кунад. Қобили зикр аст, ки сафирони тамоми 5 кишвари Осиёи Марказӣ иваз карда шуданд. Таъйинот дар пасманзари афзоиши дипломатияи зидди Русияи Кохи Сафед сурат гирифт. Дар Стратегияи амнияти миллии ИМА, ки моҳи октябри соли 2022 қабул шудааст, дар бораи «дастгирии минбаъдаи истиқлолият, соҳибихтиёрӣ ва рушди демократӣ” дар панҷ кишвари Осиёи Марказӣ, аз ҷумла дар бораи ҳамкориҳо дар доираи платформаи C5+1 гуфта мешавад. Стратегияи нав пас аз фирори артиши Амрико аз Афғонистон аҳамият пайдо кард. Ҳоло ИМА бо баҳонаи ҳимоят аз Толибон (ташкилоти террористӣ) ғояи истиқрори дубораи пойгоҳҳои низомии худро дар кишварҳои бо Афғонистон ҳамсоя пешбарӣ мекунад. То ҳол ҳеч яке аз сарварони кишварҳои Осиёи Марказӣ ба ин розӣ нашудаанд.
Сафири тозатаъйини ИМА дар Душанбе Мануэл Микаллер дар нахустин нишасти хабарии худ таҳдид кард, ки дар сурати напайвастан ба сиёсати таҳримии Ғарб алайҳи Русия нисбати Тоҷикистон низ таҳримҳо ҷорӣ карда мешаванд ва Амрикоро ҳамчун хайриякунандаи асосии иқтисодиёти Тоҷикистон ситоиш кард. «Кишварҳои Осиёи Марказӣ, аз ҷумла Тоҷикистон, метавонанд худашон интихоб кунанд, ки ин таҳримҳо алайҳи онҳо ҷорӣ карда шаванд ё на», – гуфт сафири нави ИМА.
Қироншоҳ Шарифзода, олим, устоди факултети журналистикаи Донишгоҳи миллии Тоҷикистон бар ин назар аст, ки Тоҷикистон бояд бо касе ҷанҷол накунад, вале бештар ба ҳамкорӣ бо Русия таваҷҷуҳ намояд: “Тамоми сиёсати имрӯзаи Амрико аввалан, дур кардани Русия аз ҳамаи ҷумҳуриҳои собиқи шӯравӣ ва дуюм, низоъ андохтан байни Русияву Чин ва дигар шариконаш аст. Дар асл, ин на танҳо сиёсати Амрико, балки умуман сиёсати англосаксонист. Амрико танҳо иҷрокунанда аст ва мутафаккири асосӣ дар ин ҷо Англия мебошад. Ғояҳо дар Англия ба вуҷуд меоянд, ки Иёлоти Муттаҳидаи Амрико татбиқкунандаи онҳо ба ҳисоб меравад.
Ғарб мехоҳад, ки Осиёи Марказиро зери назорати худ қарор диҳад ва аз фурсат истифода барад. Зеро Русия ҳоло ба масъалаи Украина банд аст, дар навбати худ Чин сиёсати худро пеш мебарад ва мехоҳад аз нигоҳи иқтисодӣ ҳукмрон шавад, ки ин албатта, ба англосаксҳо маъқул нест.
Онҳо мехоҳанд, ки ҷумҳуриҳои мо бо Русия ҳамкорӣ накунанд ва ҳатто бо таҳримҳо таҳдид мекунанд. Чунин хостаҳои онҳо ба Тоҷикистон ва дигар кишварҳои Осиёи Марказӣ ошкоро гӯем, писанд намеояд. Иқтисодиёти ҷумҳуриҳои мо (махсусан Тоҷикистон) бо иқтисодиёти Русия ва Хитой алоқаманд аст. Аз ин рӯ, барои Тоҷикистон нигоҳ доштани сиёсати дарҳои боз мушкил аст, аммо мо барои равобит бо ҳама кишварҳо бозем. Вале бидуни ҳамкории наздик бо Русия, Чин, Туркия, Эрон ва кишварҳои Осиёи Марказӣ зиндагӣ ва рушд кардан ғайриимкон аст».
Ҳамин тариқ, сиёсати Русия бар пояи эҳтироми ҳамдигар асос ёфтааст ва зулми як кишвари дигарро эътироф намекунад, дар ҳоле ки сиёсати Ғарб ба тобеъ кардани кишварҳои мо равона карда шудааст. Яъне Аврупо барои ҳадафҳои худ аз тамоми воситаҳо, аз ҷумла таҳдидҳо истифода мекунад.
