Имсол дар остонаи ин сана дар Маскав ҷаласаи навбатии Шӯрои олии иқтисодии Авруосиё – мақомоти олии Иттиҳоди иқтисодии АвруОсиё, ки сарони давлат ё ҳукуматҳои кишварҳои Иттиҳодро дар бар мегирад, баргузор гардид. Чорабинии мазкур инчунин, ба Форуми II-и иқтисодии АвруОсиё дар мавзӯи «Ҳамгироии авруосиёӣ дар ҷаҳони бисёрқутбӣ» мувофиқ карда шуд. Ин масъала имрӯз, дар замони дигаргуниҳо ва таҳаввулоти ҷаҳонӣ, махсусан муҳим аст, зеро ҳамгироии авруосиёӣ барои пешрафт ва рушди иқтисодӣ як заминаи боэътимод мебошад. Масъалаи густариши ҳамкории байналхалқӣ дар шароити диктатураи таҳмилшуда диққати давлатҳоро ҷалб карда истодааст.
Барномаи Форуми иқтисодии АвруОсиё-2023 тақрибан 35 чорабиниро дар бар гирифт. Дар байни онҳо аз ҳама чорабинии асосӣ ҷаласаи пленарӣ гардид, ки дар он президенти Русия Владимир Путин иштирок дошт. «Яке аз вазифаҳои афзалиятноки Иттиҳод – ин таъмини соҳибихтиёрии технологӣ мебошад. Кишварҳои мо барои истеҳсоли маҳсулоти баландсифати технологӣ, ки дар бозорҳои ҷаҳонӣ рақобатпазиранд, иқтидори кофии илмӣ, кадрӣ ва истеҳсолӣ доранд. Мо дарк мекунем, ки имрӯз ин шояд яке аз масъалаҳои муҳимтарин бошад, зеро таъмини истиқлолияти технологӣ аслан меҳвари истиқлолияти иқтисодӣ ва аз ин рӯ, сиёсӣ низ аст», – иброз дошт президенти Русия.
Ҳамчунин, як қатор ҷаласаҳои панелӣ баргузор гардиданд, ки ба мавзӯҳои гуногун аз ҷумла, сармояи инсонӣ, технологияҳо ва ҳамкорӣ, Иттиҳоди иқтисодии АвруОсиё дар ҷаҳони тағйирёбанда, пайвастагии авруосиёӣ, инчунин, ҳамкориҳои гумрукӣ, рақобат ва хариди давлатӣ дар бозори дохилии Иттиҳоди иқтисодии АвруОсиё дахл доштанд.
Яке аз мубоҳисаҳои муҳимтарин ҷаласаи блоки стратегии «Афзалиятҳои Иттиҳоди иқтисодии АвруОсиё 2030+» гардид, ки дар он самтҳои асосии ҳамкорӣ то солҳои 2030 ва 2045 муайян гардид.
«Мо афзалиятҳои дарозмуддати ҳамаи панҷ давлати Иттиҳодро таҳлил кардем. Метавонам бигӯям, ки онҳо асосан ҳам аз ҷиҳати технологияҳои муҳим ва ҳам самтҳои афзалиятнок, инчунин, дар самтҳои асосии афзоиши тартиби нави технологӣ ба ҳам мувофиқанд. Вале, барои он ки ба мавҷи ин афзоиш баробар шавем, бояд ҳаҷми сармоягузориро ду баробар зиёд кунем, то ба сатҳи кишварҳои пешсаф бирасем ва хароҷотҳоро барои корҳои илмӣ-тадқиқотӣ се маротиба афзоиш диҳем», – қайд намуд Сергей Глазев, узви Ҳайати ҳамгироӣ ва макроиқтисодиёти Комиссияи Иттиҳоди иқтисодии Авруосиё. Сергей Глазьев
Дар форум тақрибан 3000 нафар меҳмонон ва иштирокчиён (намояндагони мақомотҳо, созмонҳои тиҷоратӣ, созмонҳои байналмилалӣ, васоити ахбори омма) аз беш аз 50 давлати дунё ширкат карданд, то роҳҳои мушаххасе, ки ба рушди ҳамаҷонибаи иқтисодии кишварҳои минтақаи Авруосиё нигаронида шудаанд, баррасӣ ва таҳия намоянд.
Дар чорабинӣ сарвари Чин Си Ҷинпин низ тавассути паёми видеоӣ ширкат намуд. Вай ба ширкаткунандагони Форум муроҷиат карда, изҳор дошт, ки Чин барои муттаҳид сохтани нерӯҳо ва таҳкими дурнамои ҳамкориҳо дар қитъаи Авруосиё омода аст.
Иттиҳоди иқтисодии АвруОсиё ба Тоҷикистон чӣ пешниҳод карда метавонад?
То имрӯз Тоҷикистон бо кишварҳои Иттиҳод фаъолона ҳамкорӣ дорад, ки аз он нишондиҳандаҳо гувоҳӣ медиҳанд. Масалан, дар ҳоле ки афзоиши умумии гардиши савдои хориҷии Тоҷикистон дар як соли охир 14,9 фоизро ташкил дод, савдо бо кишварҳои узви Иттиҳод қариб 24 фоиз афзоиш ёфта, ба 3,2 миллиард доллар расид. Воридшавӣ ба Иттиҳоди иқтисодии АвруОсиё барои Тоҷикистон роҳро ба яке аз бузургтарин бозорҳои минтақавии ҷаҳон боз мекунад ва барои истеҳсолкунандагони Тоҷикистон монеаҳои гумрукиро дар бозори Авруосиё аз байн мебарад. Агар дар соли 2015 вақте ки Иттиҳод фаъолияти худро тоза оғоз карда буд, бозори умумии хизматрасонӣ 43 бахшҳои иқтисодиётро фаро гирифта бошад, пас имрӯз аллакай зиёда аз 120 бахшро дарбар мегирад. Боз як афзалияти дигар ин дастрасӣ ба бозори инноватсия ва технологияҳои кишварҳои Иттиҳод аст. Илова бар ин, узвият дар Иттиҳоди иқтисодии АвруОсиё ба Тоҷикистон имкон медиҳад, ки аз бартариҳои долонҳои нақлиётию логистикӣ, ки аз он мегузарад ва бозорҳои кишварҳои иттиҳодро бо бозорҳои Осиёи Ҷанубӣ, Эрон, Ховари Миёна ва ғайра мепайвандад, бархурдор бошад.
Иттиҳоди иқтисодии АвруОсиё барои татбиқи чаҳор намуди озодӣ имконият фароҳам меоварад: озодии ҳаракати молҳо, хизматрасониҳо, сармоя ва қувваи корӣ.
Аксари коршиносон бар ин назаранд, ки озодии ҳаракати қувваи корӣ барои Тоҷикистон омили асосӣ аст. Зеро сабук шудани режими муҳоҷират ва лағви патент зиндагии садҳо ҳазор муҳоҷири тоҷикро, ки маблағҳои интиқолии онҳо ҳиссаи калони иқтисодиёти кишварро ташкил медиҳанд ва ба саноатикунонӣ ва рушди бахши воқеии иқтисодиёт мусоидат менамоянд, осонтар созад. Ворид шудан ба бозори умумии меҳнат ва таъмини амнияти иҷтимоии муҳоҷирони корӣ имкон медиҳад, ки дар зарфи 5 сол ба иқтисодиёти кишвар 1,3-1,5 миллиард доллар маблағи иловагӣ ворид гардад.
Вобаста ба сармоя яке аз манфиатҳои асосӣ аз шомил шудани Тоҷикистон ба Иттиҳоди иқтисодии АвруОсиё ҷалби сармоя ба ҷумҳурӣ ва таҳкими низоми молиявии кишвар аст. Имрӯз интиқоли маблағҳо асосан барои истеъмол истифода мешаванд, вале барои зиёд намудани пасандозҳо ва маблағгузории сармоягузории хусусӣ иқтидори калон доранд. Агар имрӯз ин иқтидор 300 миллион доллар арзёбӣ шавад, пас воридшавӣ ба Иттиҳоди АвруОсиё имкон медиҳад, ки ин рақамро ба 375 миллион доллар расонем.
Ба гуфти раиси Ҳукумати Федератсияи Русия Алексей Оверчук дар дохили Иттиҳоди иқтисодии АвруОсиё ҳиссаи ҳисоббаробаркуниҳо бо асъори миллӣ 90 фоизро ташкил медиҳад. Ин равиш барои Тоҷикистон низ муфид аст, зеро он имкон медиҳад, ки хароҷот барои ду марҳилаи конвертатсия кам карда шавад. Илова бар ин, истифодаи асъори миллӣ дар ҳисоббаробаркуниҳои байналмилалӣ ба таҳкими он аз ҳисоби афзоиши талабот ба он мусоидат мекунад.
Самаранокии истифодаи воситаҳои Иттиҳоди иқтисодии АвруОсиёро дар Тоҷикистон аллакай дар мисоли татбиқи лоиҳаи Бонки рушди АвруОсиё мушоҳида кардан мумкин аст. Он охири соли гузашта нақшаи сармоягузорӣ ва дастгирии соҳибкорӣ барои Тоҷикистонро муаррифӣ кард, ки дар он се самти асосии стратегия муайян карда шуд: маҷмааи обу энергетикии кишвар, бунёди марказҳои бузурги яклухт ва чакана барои нигаҳдории маҳсулоти кишоварзӣ, инчунин, сохтмони шабакаи интиқоли мол дар тамоми Осиёи Миёна. Бонки рушди АвруОсиё бори аввал чунин стратегияро барои як кишвар таҳия кардааст.
Чаро Тоҷикистон дар узвияти Иттиҳоди иқтисодии АвруОсиё нест?
Коршиносон чанд сабаби дар тӯли 8 сол ба Иттиҳод шомил нашудани Тоҷикистонро арзёбӣ мекунанд. Яке аз онҳо тарс барои истиқлолияти иқтисодӣ мебошад, зеро ҳангоми шомил шудан ба Иттиҳод қоидаҳои умумии тиҷоратро Тоҷикистон бояд қабул кунад. Аммо ин ҳамеша омили ҳамбастаи ҳама гуна ҳамгироӣ аст, ки бо фоидаи зиёд ҷуброн карда мешавад ва инзивои иқтисодиёт боиси рушди он намегардад. Ва агар ба дигар лоиҳаҳои бузурги ҳамгироӣ, ба мисли Иттиҳоди Аврупо назар кунем, пас мебинем, ки он ҷо назорат аз болои давлатҳо хеле амиқтар ва сахттар буда, соҳаҳои иҷтимоӣ-сиёсиро дарбар мегирад. Иттиҳоди иқтисодии АвруОсиё шартҳоеро, ба мисли пешбурди рӯзномаи ЛГБТ муқаррар намекунад ва ба сиёсати хориҷии иттифоқчиёни худ дахолат надорад.
Тавре сиёсатшинос ва устоди кафедраи равобити байналмилалии Донишгоҳи миллии Тоҷикистон Ниёз Мирзоев қайд менамояд, тақсими як ҳиссаи соҳибихтиёрии иқтисодии худ дар муқоиса бо имтиёзҳо ва имконоте, ки ба кишвар маблағҳои иловагӣ меоранд ва ба рушди иқтисодӣ мусоидат мекунанд, як хатари ночиз аст: “Азбаски Тоҷикистон яке аз ташаббускорони таъсиси Иттиҳоди иқтисодии АвруОсиё буд, ман фикр мекардам, ки бо таъсиси Иттиҳод мо фавран узви он мешавем, аммо ин тавр нашуд. Ягона роҳи дурусти мо – гирифтани мақоми нозир ба монанди Ӯзбекистон ва баъди чанд вақт ҳамчун узви комилҳуқуқ ба Иттиҳод пайвастан аст», – иброз дошт коршинос.
Бархе аз коршиносон бар ин боваранд, ки Тоҷикистон барои пайвастан ба Иттиҳоди иқтисодии АвруОсиё шубҳа дорад, зеро намехоҳад равобиташро бо он кишварҳое, ки мухолифи ин ҳамгироӣ ҳастанд, вайрон кунад. Вале ин далел шубҳаовар аст, зеро узвият дар он на ба Қазоқистон, на ба Қирғизистон ва на ба Арманистон барои ба роҳ мондани ҳамкориҳо бо кишварҳои аврупоӣ, Иёлоти Муттаҳида ва дигар давлатҳо халал намерасонад.
Сабабе, ки аз ҳама мантиқӣ ба назар мерасад, ин мулоҳизакории ҳукумати Тоҷикистон ва баркашидани ҳама ҷиҳатҳои мусбату манфии он аст. Илова бар ин, мушкилоти иқтисодӣ ва иҷтимоӣ, ки дар пайи пандемия ба вуҷуд омадааст, шояд баррасии ин масъаларо ба таъхир андохта бошад. Ба гуфти Завқизода Завқӣ – вазири рушди иқтисод ва савдои Тоҷикистон дар ҷумҳурӣ таҷрибаи кишварҳои узви Иттиҳоди иқтисодии АвруОсиё, ки иқтисодиётҳои шабеҳ доранд, ба мисли Қирғизистон ва Арманистон, омӯхта мешавад: “Таҳлил идома дорад, бинобар ин, дар ин роҳ саросема шудан лозим нест. Барои ташаккули омори амсилавӣ оид ба фаъолияти иқтисодии Иттиҳоди иқтисодии АвруОсиё солҳо лозим аст. Омори кӯтоҳмуддат имкон намедиҳад, ки таҳлили ҳамаҷониба гузаронида шавад”, – мегӯяд Завқизода.
Таҳлилгарон ба ин натиҷа расидаанд, ки вуруди Тоҷикистон ба Иттиҳоди иқтисодии АвруОсиё ба далели заъиф будани иқтисодиёти ин кишвар ва омода набудани заминаи қонунӣ қафо гузошта мешавад. Вале таъхир дар ҳалли ин масъала, бешӯбҳа Тоҷикистонро аз манфиатҳои зиёд маҳрум карда, ягон пешрафти иқтисодӣ намеорад.
