Комиссияи Амрико оид ба озодиҳои динии байналмилалӣ ба ҳукумати ИМА тавсия додааст, ки бо сабаби нақзи ҳуқуқи инсонҳо ба озодии дин ба мақомоти Тоҷикистон фишор оварад. Тибқи ин гузориш, Тоҷикистон ба феҳристи 17 кишваре, ки дар он ҳуқуқи озодии дин ва эътиқод мунтазам нақз мешавад, шомил карда шудааст. Оё созмони кишвари дигаре ҳуқуқ дорад, ки фаъолиятҳои дохилии Тоҷикистон ва умуман давлатҳои дигарро маҳкум намояд?
Тоҷикистон қонунҳои ИМА-ро нақз мекунад
Дар соли 2023 USCIRF 17 кишварро ба Департаменти давлатии ИМА барои ворид кардан ба рӯйхати “кишварҳои мавриди нигаронии махсус” тавсия медиҳад: Бирма, Чин, Куба, Эритрея, Эрон, Никарагуа, Кореяи Шимолӣ, Покистон, Русия, Арабистони Саудӣ, Тоҷикистон, Туркманистон, Афғонистон, Ҳиндустон, Нигерия, Сурия ва Ветнам.
Дар 21 кишвари ҷаҳон то ба ҳол барои гаравиш ба дини дигар ҷавобгарии ҷиноятӣ ва дар 12 кишвар, аз ҷумла Афғонистон, Эрон, Яман, Малайзия, Аморати Муттаҳидаи Араб ва Арабистони Саудӣ ҳукми эъдом пешбинӣ шудааст. Бо вуҷуди ин, баъзе аз ин кишварҳо ба «рӯйхати сурх»-и USCIRF шомил карда нашудаанд.
Гузориши комиссияи мазкур дар асоси якчанд далелҳое таҳия шудааст, ки ҳар хонандаро ба ташвиш меоварад. Махсусан, манъи рафтани кӯдакони то 18-сола ба масҷид, мушкили гирифтани таҳсилоти динӣ, маҳдудияти синну сол барои адои сафари ҳаҷ, манъи гузоштани риш барои мардҳо ва пӯшидани либоси мазҳабӣ барои занҳо, амру маъруф дар мувофиқа бо ҳукумат ва ғайра. Илова бар ин, Иёлоти Муттаҳидаи Амрико зиндонӣ кардани шахсоне, ки пешвои ақаллиятҳои мусулмонӣ ҳастанд, таъқиби тарафдорони ТЭТ Ҳизби наҳзати исломи Тоҷикистон ва инкори сабти номи созмони динии «Шоҳидони Йеҳува», ки дар бисёр кишварҳо барои таблиғи адовати динӣ ва таҳаммулнопазирӣ созмони ифротгаро эътироф шудааст, ғайриқобили қабул медонад.
Директори Маркази тадқиқоти стратегии назди Президенти Тоҷикистон Хайриддин Усмонзода қайд мекунад, ки тибқи Конститутсия Тоҷикистон давлати дунявӣ буда, баробарии ҳамаи динҳоро таъмин менамояд: «Дар Тоҷикистон барои оромона анҷом додани ибодат ҳеч гуна маҳдудияте вуҷуд надорад, яъне ҳар як шаҳрванд ҳуқуқи мустақилона интихоб ва муайян кардани муносибати худ ба дин ва пайравӣ ба ин ё он равияи диниро дорад».
Олим Ширинов, шореҳи сиёсӣ ва эҷодкунандаи канали-телеграм дар бораи амалиёти махсуси низомӣ, бар ин назар аст, ки Амрико кӯшиш дорад, ба Тоҷикистон фишор оварда, ба корҳои дохилии ин кишвар дахолат кунад Номбурда бар ин назар аст, ки Иёлоти Муттаҳидаи Амрико кӯшиш мекунад Тоҷикистонро дар нақзи қонуни Амрико дар бораи озодиҳои байналмилалии мазҳабӣ аз соли 1998 муттаҳам карда ва ба соҳибихтиёрии он беэҳтиромӣ мекунад.
«Иёлоти Муттаҳидаи Амрико кайҳо боз ҳамчун пулиси ҷаҳонӣ рафтор мекунад. Ин кишвар фикр мекунад, ки ҳуқуқи бевосита ё бавосита дахолат карданро ба корҳои дохилии дигар давлатҳо, ки бисёрии онҳо ҳазорҳо километр дуртар аз сарҳадҳои ИМА воқеъ гардидаанд, дорад. Бештари қонуншиканиҳое, ки Амрико аз онҳо ном мебарад, бештар ба овозаҳо монанданд, на ба далелҳои санҷидашудае, ки қобили қабул бошанд. Яъне оид ба масъалаҳои дохилии давлати мо. Роҳбарияти Тоҷикистон ҳақ дорад, ки сиёсати дохилию хориҷии худро мустақилона ба роҳ монда, мувофиқи принсипҳои худ амал кунад».
Мубориза бар радикалҳо
Сармуҳаррири маҷаллаи «Иқтисодчӣ», коршинос Фаридун Усмонов мегӯяд, ки тӯли садсолаҳо дар кишварҳои мухталиф ҷараёнҳои мазҳабӣ ба таври худ рушд мекарданд: «Донишмандони ин кишварҳо раванди рушди ҷомеаро дар ин ё он кишвар тавсиф кардаанд. Аз ин рӯ, ба назари ман, дар бораи низоми ягонаи ҷомеаи шаҳрвандӣ ҳарф задан ғайриимкон аст. Кӯшишҳо барои бунёди ҷомеаи ягонаи демократӣ низ ҷой доштанд, вале ҳаёт нишон дод, ки чунин талошҳо ба ҷуз хаёли хом чизи дигаре нестанд. Яъне стандартҳои ягона барои ҳама кор намекунад. Амсилаҳои аврупоии рафтор барои Африқо ё Осиё ғайри қобили қабуланд ва баръакс, ҳамаи кишварҳо дорои принсипҳо ва хусусиятҳои фарҳангии худ мебошанд. Айнан ҳамин гуна ҳолат дар масъалаҳои дин ин тақсим шудани ҷомеаҳо ба насрониён, мусалмонон, буддоиҳо, яҳудиён мебошад, ки дар навбати худ, аллакай дар дохил ба ҷараёнҳои гуногун тақсим карда мешаванд. Зебоӣ ва қувваи инсоният маҳз дар гуногунии халқҳои мост.
Комиссияи ИМА корро бояд аз худ оғоз кунад. Дар ин кишвар 3,5 миллион мусулмонон – яъне 1 фоизи аҳолии ИМА зиндагӣ мекунанд. Аз рӯйи маълумотҳои пурсишие, ки Анҷумани мусулмонони ИМА гузаронидааст, аз се ду ҳиссаи мусалмонони муқими Амрико аз нишон додани мансубияти худ ба ислом тарс доранд. Бисёре аз онҳо наметавонанд озодона маросимҳои диниро риоя кунанд ва аксар вақт дар озодиҳои мазҳабии худ маҳдуданд.
Мо исломҳаросӣ ва ҳамчунин, маҳдудиятҳо нисбати мусулмононро дар кишварҳои Иттиҳоди Аврупо хуб дар хотир дорем. Дар Аврупо карикатураи паёмбари исломро кашиданд ва Қуръонро сӯзонданд, вале ба онҳо ягон ҷазо дода нашуд. Аз ин рӯ, Комиссия бояд кори худро дар кишварҳое анҷом диҳад, ки дар онҳо дин воқеан поймол карда мешавад, на ин ки зери ниқоби фаъолияти худ сиёсати ИМА-ро ба дигар кишварҳо таҳмил кунад».
Бори аввал нест, ки USCIRF чунин гузоришҳоро дар бораи Тоҷикистон мунташир мекунад, ҳамин гуна гузоришҳо чанд сол инҷониб нашр мешаванд. Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон, муовини директори Институти фалсафа, сиёсатшиносӣ ва ҳуқуқи ба номи А. Баҳоваддинови доктори илмҳои фалсафа Рустам Ҳайдаров мегӯяд, ки «дар Тоҷикистон намояндагони тамоми мазҳабҳои динӣ метавонанд озодона ба дини худ пайравӣ кунанд. Аксар вақт дар кишвар «исломи маъмулӣ» (бо риояи меъёрҳои ахлоқӣ бидуни бастагӣ ба расму оинҳо) риоя мешавад. Гузориши USCIRF аз ҷониби шахсоне таҳия шудааст, ки ё бо вазъи воқеии динии минтақаи мо ошно нестанд ва ё барои ба обрӯи байналмилалии кишвари мо таъсири манфӣ расонидан манфиатдор ҳастанд».
Ин коршинос бар ин назар аст, ки дар кишвар занҳои либоси мазҳабӣ пӯшидаро таъқиб намекунанд ва ба сафирони кишварҳои ғарбӣ тавсия медиҳад, ки дар кӯчаҳои Душанбе ё минтақаҳои Тоҷикистон сайру гашт карда, арзишҳои мазҳабиро омӯзанд: «Муаллифони гузориш ба як муаммои муҳими имрӯза аҳамият намедиҳанд – радикаликунонии ислом».
«Ҷунбиши «Толибон» дар Афғонистон пайваста гузоштани ришро тарғиб мекунад ва аз ин рӯ, ҳукумат ришро ҳамчун як ҳаракати ҳамраъйӣ бо гурӯҳҳои террористӣ медонанд», – қайд намуд раиси Кумитаи кор бо ҷавонон ва варзиш Абдулло Раҳмонзода.
Пас аз изҳороти Президенти кишвар Э. Рахмон дар бораи ба гурӯҳҳои ифротӣ ва террористӣ пайвастани донишҷӯёни тоҷик, ки дар мадрасаҳои хориҷӣ таҳсил мекунанд, 7 нафар шаҳрвандони тоҷик, ки дар муассисаҳои динии Эрон ғайриқонунӣ таҳсил мекарданд, ба Тоҷикистон баргардонида шуданд.
Низоъ ва ихтилоф
Кумита оид ба корҳои дин, танзими анъана ва ҷашну маросимҳои назди Ҳукумати Тоҷикистон низ хулосаҳои гузоришро беэътимод медонад. Онҳо вазъияти реалиро инъикос намекунанд ва бо рақаму фактҳо асоснок карда нашудаанд.
Фаридун Усмонов бар ин назар аст, ки озодии виҷдон баробари озодии баён, ҳуқуқ ба зиндагӣ, ҳуқуқ ба ёрии тиббӣ, таҳсил ва дигар ҳуқуқҳое, ки Конститутсияи Тоҷикистон муқаррар кардааст, доро мебошад. Муқаррароти Конститутсияи моро бояд ҳукумати кишвар иҷро кунад, масъалаҳои динӣ бошад аз ҷониби Кумитаи дин ҳал мешаванд. Аксарияти шаҳрвандони мо мусулмонанд ва ҳифзи озодиҳои динӣ пеш аз ҳама ҳимояи ақаллиятҳои мазҳабиро дар назар дорад. Дар кишвари мо ин ҳуқуқ ҳеч гоҳ маҳдуд нашудааст – ҳар кас метавонад бо хоҳиши худ ин ё он динро интихоб кунад, вале дар Тоҷикистон созмонҳои радикалии диниро маҳкум мекунанд.
Дар гузориши Комиссия чунин нуқтаи ҷолиб низ оварда шудааст: барои рафъи қонуншиканиҳои эҳтимолӣ дар Тоҷикистон онҳо ба ҳукумати ИМА тавсия медиҳанд, ки «ИМА ба Тоҷикистон дар соҳаи амният кумак расонад», таҳримҳои мақсаднок алайҳи мақомотҳои давлатӣ ва мансабдороне, ки озодиҳои диниро поймол мекунанд, ҷорӣ карда шаванд, инчунин, ҳамаи онҳое, ки барои фаъолияти динӣ маҳкум шудаанд, озод карда шаванд. Таҳримҳо ба як усули дӯстдоштаи Амрико табдил ёфтаанд ва болои Тоҷикистон на аз сабаби қонуншиканиҳои хаёлӣ, балки ба хотири дӯстӣ бо Русия фишор оварда мешавад.
Олим Ширинов дар ин маврид бо бархе аз коршиносон мувофиқ аст: «Иёлоти Муттаҳида мухолифи ҳамкориҳои кишвари мо ва Русия аст. Амрико ба мо фишор меорад, то ки робитаро бо Русия канда кунем. Амрико барои ҳамаи мамлакатҳо муносибати ягона дорад — тафриқа андозу ҳукмронӣ кун. ИМА лаҳзаҳои ноором меҷӯяд, мухолифинро пуштибонӣ мекунад, бо эҳсосоти мазҳабӣ бозӣ менамояд, баъзе расонаҳоро сарпарастӣ мекунад, то заминаи иттилоотии ба худ лозимро эҷод кунад ва хулоса мехоҳад, афкори ҷомеаро тағйир диҳад. Ин аст фаъолияти онҳо дар бисёре аз кишварҳо».
Фаридун Усмонов мегӯяд: «Фишор болои кишварҳои дигар бо истифода аз масъалаи мазҳабӣ як амали нав нест. Вазъият дар ҷаҳон нишон медиҳад, ки ИМА мехоҳад таносуби қувваҳо байни динҳоро дигар кунад. Баҳори арабии соли 2011 шумори зиёди кишварҳои Ховари Миёнаро фаро гирифт ва ба ҳаёти миллионҳо одамон таъсир расонд. Ба ақидаи амрикоиҳо, ин як «роҳпаймоии салибӣ»-и ИМА буд, ки дар бораи он ҳатто Ҷорҷ Буши хурдӣ сухан гуфта буд. Пас аз мавҷҳои эътирозҳои он солҳо кишварҳои мусалмонӣ суст шуданд.
Муноқиша байни Аврупо ва Русия ва вазъ дар Украина як қисми дигари ҷанги мазҳабист. Иёлоти Муттаҳидаи Амрико тавонист дар байни насрониён ҷудоӣ андозад ва агар ин роҳпаймоӣ бар зидди дини православӣ набошад, пас чӣ аст? Калисои православӣ низ заиф мешавад ва аз ҳам ҷудо боқӣ мемонад ва барои барқарор кардани ягонагии қаблии он даҳсолаҳо лозим аст».
Танишҳои мазҳабӣ дар кишварҳо як воситаи дигари ҷанги гибридӣ барои Иёлоти Муттаҳида мебошанд. Бинобар ин, Комиссия ба рӯйхати худ танҳо он кишварҳоеро илова мекунад, ки бо сиёсати ИМА розӣ нестанд. Қобили зикр аст, ки Украина ба ин рӯйхат шомил нест. Дар Украина калисоҳо тахриб мешаванд, рӯҳониён таъқиб карда шуда ва кӯшишҳои ИМА барои дахолат кардан ба корҳои дигар кишварҳо бо назардошти шумори зиёди мушкилот, аз ҷумла дар масъалаҳои динӣ дар худи Амрико, беасос ба назар мерасанд.
